به تو دل بستم و غیر تو کسی نیست مرا
جُز تو ای جان جهان، دادرسی نیست مرا
عاشق روی توام، ای گل بی مثل و مثال
به خدا، غیر تو هرگز هوسی نیست مرا
با تو هستم، ز تو هرگز نشدم دور؛ ولی
چه توان کرد که بانگ جرسی نیست مرا
پرده از روی بینداز، به جان تو قسم
غیر دیدار رخت ملتمسی نیست مرا
گر نباشی برم، ای پردگی هرجایی
ارزش قدس چو بال مگسی نیست مرا
مده از جنت و از حور و قصورم خبری
جز رخ دوست نظر سوی کسی نیست مرا

امام خمینی (ره)

بیست و هفتم دی ماه دومین جلسه کارگاه شعر با حضور استاد طباطبایی با موضوع وزن شعر برگزار شد که خلاصه ای از مطالب ارائه شده توسط ایشان را ملاحظه می نمایید.

مقدمه ـ فصل اول

 1- شعر فارسي ، كلامي آهنگين است و عروض علمي است كه از آهنگ هاي متنوع شعر فارسي بحث مي كند.

  2- تعريف عروض : يكي از انواع علوم ادبي است كه از وزن (آهنگ) شعر بحث مي كند .

3- تعريف وزن : شعر كلامي است مخيل و موزون . وزن نظم و تناسب خاصي است در اصوات شعر .

وزن شعر سنتي فارسي وزن كمي است يعني از تناسب و تساوي هجاهاي كوتاه و بلند به وجود مي آيد .

واك يا واج : كوچكترين واحد آوائي زبان است.

انواع واج :

الف- مصوت :

1- كوتاه : ـَ   a /  ـِ   e/ ـُ  O

2- بلند : آ    a / اي   i  / او  u

ب- صامت :

به بقيه اصوات زبان ، صامت ) بي صدا (

مي گويند مثل : ب ، ت ، س ….

علامت مصوت كوتاه         V

علامت مصوت بلند           V   

علامت صامت                                             C        

هيچ صامتي بدون مصوت قابل تلفظ نيست و هيچ مصوتي بدون صامت تلفظ نمي شود .

هجا

هجا يا بخش يا سيلاب ، مجموعه اي از اصوات است كه از يك مصوت و يك يا دو يا سه صامت ، تشكيل شده است . هر هجا در يك دم يا  بازدم ادا مي شود .

  چند نكته :
1- تعداد مصوت هاي يك كلمه ، دلالت بر تعداد هجاهاي آن مي كند .
2- هيچ هجايي با مصوت آغاز نمي شود .
3- مصوت هميشه دومين حرف هجاست .

انواع هجا :

1- هجاي كوتاه : مركب از يك صامت و يك مصوت كوتاه :CV       بِ/دُ

2- هجاي بلند :

                                 الف ـ مركب از يك صامت و يك مصوت بلند CV      با / بو / بي

                                ب ـ مركب از دو صامت و يك مصوت کوتاه CVC         بد / دَر

3- هجاي كشيده :
            الف ـ CVC   سار / بار
              ب ـ CVCC    سرد / دَرد
4- هجاي كشيده CVCC  خا ست / داشت
نكته : در عروض فقط با هجاي كوتاه (È  ) و هجاي بلند ( ـ) سر و كار داريم .

 دل نوشته ای از"سید مجتبی طباطبایی" تقدیم به شهید صیاد شیرازی(تاریخ قرائت در کانون ۴/۱۱/۹۱ جلسه چهل و سوم)

دیر می وزی ای باد . خاکستر آتشم را کنار مزن که من از درون سوزانم . زردی من رنگ روزگار نیست . آتش هجران مرا زرد پخته هست.

و تو ای خورشید؛به خاطر تمام تازیانه هایت بازخواست خواهی شد و چه روز روشنی است ان روز که تو نباشی . باران رد تازیانه هایت را لمس کرده است ، گرچه تو دل خوشی با او نداری .

و ای زمان؛ چقدر از تو بیزارم. هیچگاه صدای ثانیه هایت را نشنیدم . شاید آن وقت که می رفتی کفش پایت نبود . اما زمین سرشار از تو بود . مادرم این را درک می کرد . اما من ، هیچگاه دلیل بالا بودنم را ندانستم.

پریشان روزگار شده ام . در افکارم، جغد بسان بلبلی می خواند و آوازش را همه می شنوند . خاطراتم در قفسی حبس شده است.

ای کاش آن آبادی نا کجا آباد زیر خاکریز دلم دفن نمی شد و ای کاش شقایق که نمک خورده ی تو بود،نام تو را روی خود می نوشت .

منتظر بارانم؛نه به آن شدت که خاک تو را گل کند.

منتظر نسیمم؛نه به آن شدت که مرا از تو دور کند.

منتظر نورم؛نه به آن شدت که قبل از وصال تو آتش گیرم و چه شیرینی تلخی است آن روز .

مادر؛ مرا رها کن و دستانت را پر از لاله هایی کن که با خون او رشد کرده است.

مادر ؛ مرا رها کن و روی آتش دلت تربت او را بریز که سردی تربتش برف را بی آبرو می کند.

به وصال تو نزدیکم.

اینک حال  تو را دارم، زمانی که در آسمان ها قدم می زدی و میوه از ابر می چیدی و دلت را پای باغچه پروانه می کاشتی.

من هر لحظه از تو دور می شوم و در پس آن به تو نزدیکتر اما تویی تو با تو نیست.

کنار مشتی خاک نشسته ام . بال هایت از خاک بیرون زده اند . خاک را زیر و رو می کنم . به دنبال دلم می گردم که صید تو شده است .

و ای صیاد:

مرا در آغوش خودگیر نمی خواهم زیر پای مرد جار فروش خرد شوم و صدای شکستنم بازیچه ی افکار پسرک فالگیر شود .

من به تربت تو آلوده شده ام ، تو خود راهنمای دل بی دل من باش.

تقدیم به صیاد دلها ، شهید صیاد شیرازی

بنام خدا

((کاریکلماتور ))

طرح یا کار یکلماتور نوعی کلام طنزآمیز است که با سنجیدگی بسیار، نکته یا نکته های تفکر انگیز و گاهی انتظار آمیز و حتی شاعرانه که در عین حال لبخندی طنز آمیز بر لب می نشاند و خواننده را در دنیایی از زیبایی و ابهام و مسئول و واقعیت های تلخ فرو می برد .

یکی از طرح پردازان آقای پرویز شاپور است که طرحهای اودر کتابهای فانتزی سنجاق قفلی و تفریح نامه به چاپ رسیده است .

نمونه ها :

-چون تاریخ تولد جسم و روحم با هم فرق می کند مجبورم سالی دو بار برای خودم جشن تولد بگیرم .

- درختی که از زمستان بترسد به بهار نمی رسد .

- سایه ی درخت چون ریشه ندارد نمی تواند سر پا بایستد.

- کدوتنبل به کلاس تقویتی می رود.

- برای اینکه کسی پا در کفشش نکند آنها را از پایش بیرون نمی آورد.

- آدم بی قرار – هیچ وقت با کسی قرار ندارد.

- کسی که سیبیل ندارد – نمی تواند حرف ها رازیر سیبیلی رد کند.

- بعضی ها از اسب می افتند بعضی ها از اصل.

 این بخش از بخش های جدیدی است که توسط یکی از نوجوانان خوش ذوق کانون آقای فارسی تهیه و اجرا شد که بخش هایی از آن را ملاحظه می نمایید. در بخش های بعدی بیشتر به آن خواهیم پرداخت. از آقای فارسی به خاطر ارائه ی این بخش سپاسگزاری مینمایم.

آقای مهران از دبیران ادبیات و اساتید دانشگاه که هم اکنون در مدارس و دانشگاه های پیشوا تدریس می نمایند از اعضاء خوش ذوق کانون ادبی بهار می باشند. که به گفته خودشان این اولین غزلی است که ایشان سروده اند تقدیم به همه ی شما عزیزان:

جانا بیا و با من تنها سخن بگو

جانم فدای آن  سر و سیما سخن  بگو

گویند سنگ لعل شود در مقام صبر

صبری نمانده بر دل شیدا سخن بگو

افتاده ام زدست غمت کنج این قفس

ای خفته در سریر ثریا سخن بگو

آهن که نیست این تن من ای عزیز جان

برخیز ای طبیب شکیبا سخن بگو

هر دم به انتظار وصالت کنم دعا

ای تو دوای این دل سودا سخن بگو

ماندم که از چه روی شدی بر چو من نهان

یک نکته ای برای حل معما سخن بگو

پندم دهد رقیب، در این غم صبور باش

تا دل شود چو پرده ی دیبا سخن بگو

و یک غزل از ایوب شجاعی به نام "شیدا"

دوشنبه ۲۵دی خانه ترانه و سرود انقلاب اسلامی،به بهانه پاسداشت شاعر و ترانه سرای انقلاب اسلامی یوسف علی میر شکاک همراه تعدادی از اعضاء کانون به سالن سازمان هنری و رسانه ای اوج واقع در خیابان طالقانی ، خیابان برادران مظفر (شمالی) رهسپار شدیم.

سالن لبریز از هنرمندان، شاعران و قلندران حوزه علم و فرهنگ بود.محمد علی مجاهدی(پروانه)نادر طالب زاده،جواد محقق،علیرضا قزوه،مسعود ده نمکی،سعیدی راد،کویتی پور،مصطفی محدثی خراسانی،محمد علی محمدی،وحید جلیلی،علی محمد مودب،مهدی پور،سعید قاسمی و...

اعضاء حاضردر همایش از کانون ادبی به شرح زیر می باشند:

خانم ها:

طاهره خواجوی،رضایی ، زارع اردستانی،الهه تاجیک زاده و جنیدی

آقایان:

سید رحیم طباطبای،مسعود رضایی،سعید کریمی،مهدی ارگی،جواد شریفی و محمدرضا رهسپار

برای اطلاعات بیشتر می توانید به سایتhttp://www.farsnews.com/ مراجعه نمایید.

در پایان شعر امید مهدی پور که به استاد میر شکاک تقدیم شده است را میاورم:

سید مصطفی طباطبایی از نادر چشمه هایی است که تشنگان فرهنگ و ادبیات را ا زهر سوی به سمت خودش می کشاند.

بیستم دی ماه وعده ایشان برای برگزاری کارگاه شعر با موضوع قافیه در کانون ادبی بهار محقق شد. جلسه مناسبی بود که حیفمان آمد آن را ثبت نکنیم و مطالب آنرا برای چند بار نخوانیم.

این شما و این هم گزارش چهل و یکمین جلسه کانون ادبی بهار

استاد در ابتدا به ویژگی های شعر پرداختند که:

شعر 3 ویژگی دارد اول آنکه  موزون است دوم اینکه ازعاطفه سرچشمه می گیرد و سوم اینکه خیال انگیز است.

در اینجا برای دوستانی که در این خصوص اطلاعات بیشتری نیاز دارند اشاره می کنم که:

در مقدمه کتاب گزینه ی اشعار استاد فقید قیصر امین پورکه به عنوان "از این حرفها" درج شده است در مورد چیستی شعراین طور آمده:

ارسطو شعررا کلامی شور انگیز و مخیل می داند. بوعلی آن را سخنی خیال انگیز می داند که از اقوالی موزون و متساوی ساخته شده است. باز خواجه نصیر شعر را کلام مخیل و نظامی آن را صناعتی می داند که شاعر بدان صناعت اتّساق مقدمات موهِمه کندو التئام قیاسات منتجه،برآن وجه که معنی خُرد را بزرگ  گرداند و معنی بزرگ را خُرد. و نیکو را در خلعت زشت  باز نماید و زشت را در صورت نیکو جلوه کند و به ایهام قوت های غضبانی و شهوانی را برانگیزد ، تا بدان ایهام، طبایع را انقباضی و انبساطی بُوَدو امور عِظام عالم سبب شود.

همچنین قُدامه بن جعفر(از شاعران عرب متوفی 308ه.ق)آن را کلامی موزون و مقفی که بر معنی دلالت دارد.سَکاکی(از علماء دوره خارزمشاهیان) نیز، کلام موزون و مقفی،شمس قیس(از ادیبان قرن 7 مولف المعجم)، سخنی اندیشیده مرتّب، معنوی، موزون،متکرر، متساوی و حروف آخر آن به یکدیگر ماننده.

در اینجا استاد طباطبایی اشاره داشتند که ،به قول دکتر شفیعی کدکنی :قافیه و ردیف عامل تکمیل موسیقی شعر است و سپس به تعاریف ردیف و قافیه پرداختند.

ردیف: کلماتی که عیناً تکرار شود.

هنوزم چشم‌هایت باز هســتند
چراغ سبز یک پرواز هـــستند
خودت می‌خواهی؛ اما سر ندارم
تو را، چشم تو را بـــــاور ندارم

همانطور که مشاهده می کنیم کلمه "هستند" در بیت اول و کلمه "ندارم" در بیت دوم ردیف می باشند.

در تعریف "ردیف" باید اضافه کردکه باید هم معنی هم باشند ، اگر کلماتی عیناو به یک معنی نباشند باز هم قافیه به حساب می آیند :
خرامان بشد سوی آب روان/چنان چون شده باز جوید روان. در این بیت روان قافیه است .

قافیه : کلمه ای که یک یا چند حرف پایانی مشترک داشته باشد.

من و تو ظاهراً یک‌جور هستیم
ولی یک سال نوری دور هستیم
دقایق موج‌های نیل هستـــند
به چشمم هول عزرائیل هستند
دقایق موج‌های سرنگــــــونند
الیک تا الــــــــــیه راجعونند

حروف"ور"در بیت اول و حروف "یل"در بیت دوم و "ونند"در بیت سوم قافیه هستند.

عمده ترین خصوصیت قافیه صدای قافیه است. که در ادامه به آن می پردازیم.

نکته ای که باید بدان اشاره نمود اینکه:ردیف در شعر الزامی نیست ولی در شعر سنتی (غزل و مثنوی و قصیده ...)قافیه الزامی است.

به آخرین حرف قافیه"رَوی"گفته می شود که باید صدای آن یکی باشد.مثلاً حرف "ز" در کلمات باز،ناز،طنازکه صدای"آز" دارد می تواند قافیه باشد. اما همین حرف در کلمه "هنوز" و "ناز" نمی تواند قافیه باشد. چون صدای آن در کلمه هنوز"اوز" و در کلمه ی ناز"آز" می باشد.بنابراین می توان گفت که صدای قافیه است که تکمیل کننده موسیقی شعر است.

صدای قافیه را می توان هم آوایی حروف قافیه دانست که از هارمونی واضحی برخوردار است. و از خواندن  و یا شنیدن یک شعر می توان به این هماهنگی پی برد.

ادامه مثنوی "عزیزم عاشقی قانون ندارد" از جابر نوری

عوام از مرگم استقبال کردند
مرا در چال چشمت چال کردند
منِ آلوده را آلوده‌تــــر، نَه...
عزیزم این من و این دردسر، نَه...
مگر یک گوشه گورستان ندارد
فـــــشار قبر تو پـــایان ندارد
از آن پس آسمانم را جسد بود
فقط سقف سرم سنگ لحد بود
نمی‌خواهم کفن‌پوش تو باشم
همیشه زیر سرپـــوش تو باشم
نمی‌خواهم به چشمت بنده باشم
خودم گور خودم را کنده باشم

تو را جان عزیــــزت دست بردار
بیا دست از سر این مست بردار
نیا من زخم کاری می‌خورم باز
پیاپی زهر ماری می‌خورم باز
برو بی‌درد هستی دل نداری
تو این‌جا حق آب و گل نداری
زمانی چشم‌هایـــت باز بودند
عــــــبورم را پل اهـــواز بودند
ولی یک بمب بی‌جا سرنگون کرد
تو را در چشم‌هایم غرق خون کرد
از آن پس هیچ چیزی خون ندارد
عزیزم عاشقی قانـــــون ندارد

  از موضوعات دیگری که در قافیه باید به آن توجه داشت اینکه کلماتی که حروف قافیه در آن ها تکرار شده اند می بایستی دارای ویژگی های مشترک باشند:

برای مثال حروف "ان"در کلمه "خندان"  و کلمه "پایان" متفاوت می باشند. بدین معنا که "ان"در "خندان" جزء کلمه نیست اما در پایان جزء کلمه  می باشد.

در پایان نیز اشاره نمودند که به قول بهار:

شاعری طبع روان می خواهد

نه معانی نه بیان می خواهد

برای ایشان که از ذخایر ادبیات کشور می باشند آرزوی سلامتی خواهانیم.

منابع:

1-      گزینه اشعار قیصر امین پور

2-      سایت ویکی فقه  http://www.wikifeqh.ir

3-      سایت ویکی پدیا  http://fa.wikipedia.org